عصر گردش | عصر گردش Asregardesh
آیین میترایی یکی از رازآلودترین و کهن ترین آیین های باستانی ایران است که پیش از ظهور زرتشت در بخش هایی از ایران و امپراتوری روم گسترش یافته بود و تأثیر ژرفی بر فرهنگ و آیین های پس از خود بر جای گذاشت. برای آشنایی بیشتر و اطلاعات کامل تر، همراه ما در وب سایت عصر گردش باشید.
آیین میترایی چیست
آیین میترایی یا مهرپرستی، یکی از آیین های باستانی ایرانی است که پرستش ایزد مهر (میترا) را در مرکز خود قرار می دهد.
این آیین یکی از فرهنگ ها و سبک زندگی است که بر مفاهیمی چون راستی، پیمان، فداکاری و نور استوار است و بیشتر به صورت آیینی راز آمیز و با مناسک خاص در غارها یا مکان های بسته برگزار می شده است.
میترائیسم نه تنها در ایران بلکه در سرزمین های تحت سلطه روم نیز گسترش یافت و آیین های آن در قالب تشریفاتی محرمانه و سلسله مراتبی اجرا می شد.
نماد های میترائیسم
از مهم ترین نمادهای این آیین می توان به تصویر قربانی کردن گاو توسط میترا، نماد خورشید و مشعل اشاره کرد که هرکدام معنایی رمزی در اعتقادات میترایی داشتند.
تاریخچه آیین میترایی
پیدایش آیین میترایی به هزاران سال پیش بازمی گردد، زمانی که مردمان ایران باستان ایزد مهر را به عنوان نگهبان پیمان و نماد خورشید می پرستیدند.
با گذشت زمان، این باورها ساختار منسجم تری یافتند و به شکل آیینی گسترده در ایران و بعدها در قلمرو امپراتوری روم در آمدند.
در دوران اشکانیان و اوایل ساسانی، مهرپرستی به اوج خود رسید و حتی در ارتش روم جایگاه ویژه ای یافت.
آیین میترایی در غرب
آیین میترایی از طریق سربازان ایرانی یا مزدوران شرقی وارد ارتش روم شد و سپس در سراسر امپراتوری روم گسترش یافت، به ویژه در شهرهای نظامی و بنادر مهم.
چه کسی آیین میترایی را معرفی کرد
هیچ شخص خاص یا پیامبری به عنوان بنیان‌گذار آیین میترایی شناخته نمی شود.
این آیین از دل فرهنگ و اسطوره های ایرانی برآمد و به مرور به شکل نظام مندتری درآمد.
میترا، ایزد کهن ایرانی، خود نماد این آیین بود و نقش بنیان گذار اسطوره ای را بر عهده داشت.
برخی پژوهشگران آن را دینی راز آلود می دانند که مفاهیمی فلسفی و اخلاقی را نیز در خود جای داده بود؛ اما ساختار آن شباهت زیادی به دین های سازمان یافته نداشت.
آیین میترایی در ایران باستان
خاستگاه اصلی آیین میترایی در ایران زمین و در میان اقوام هند و ایرانی بود. نخستین نشانه های مهرپرستی را می توان در کتیبه ها و آثار دوران پیش از زرتشت یافت.
سپس با گسترش فرهنگ ایرانی، این آیین به نواحی غربی آسیا و نهایتاً به اروپا نیز رسید.
نخستین نیایشگاه ها به شکل غار های طبیعی یا ساخته شده در دل کوه ایجاد می شدند که فضای رمزآلود مناسک را تقویت می کردند. نمونه هایی از این نیایشگاه ها در نواحی غربی ایران، آناتولی و بعداً در اروپا کشف شده اند.
پیامبر آیین میترایی
آیین میترایی پیامبری نداشت، بلکه میترا خود ایزدی اسطوره ای بود که در مرکز اعتقادات این آیین قرار داشت.
بر خلاف آیین هایی همچون زرتشتی یا ادیان ابراهیمی، میترائیسم از طریق سنت های شفاهی و مراسم آیینی منتقل می شد و پیروان آن از طریق سلسله مراتب رمزی به درک مفاهیم آن می رسیدند.
ساختار رازآمیز و رمزی این آیین، همراه با آیین های نمادین و سنت های شفاهی، موجب شد تا آیین میترایی بدون نیاز به پیامبری مشخص، گسترش یابد و قرن ها دوام بیاورد.
آیین مهرپرستی در ایران باستان
مهرپرستی یکی از آیین های کهن ایرانی بود که بر پرستش ایزد «میترا» یا «مهر» استوار بود. این آیین، که ریشه های آن به دوران پیش از زرتشت بازمی گردد، تا پایان عصر ساسانی در میان ایرانیان رایج بود.
میترا ایزد روشنایی، پیمان، پاکی و جنگاوری به شمار می رفت. بعدها در قلمرو امپراتوری روم، مهرپرستی با نام میترائیسم شناخته شد و به عنوان یک آیین رازآلود گسترش یافت.
پیروان این آیین، نظام مند و سلسله مراتبی بودند و آیین های خود را در پرستشگاه های زیرزمینی برگزار می کردند.
آیین میترایی در ایران
در اساطیر ایرانی، مهر جایگاهی ویژه داشت. او ایزد پیمان و نگهبان راستگویی بود و نمادی از نور و حقیقت محسوب می شد. این ویژگی ها باعث شد آیین مهر نزد سربازان و فرمانروایان محبوبیت پیدا کند.
میترائیسم در روم
با ورود مهرپرستی به قلمرو روم، این آیین ساختار جدیدی یافت و با هفت درجه تشرف و آیین های پنهانی گسترش یافت.
مراکز نیایش آن ها، که “میترااِئوم” نامیده می شد، در سراسر قلمرو روم ساخته شد. در قرن دوم و سوم میلادی، این آیین در غرب اروپا، شمال آفریقا و بخش هایی از آسیا رواج زیادی داشت.
در دوران اولیه گسترش مسیحیت، میترائیسم یکی از رقبای اصلی آن به شمار می رفت. هر دو آیین ساختارهایی مشابه داشتند؛ اما با قدرت گیری کلیسا، آیین مهر به تدریج تحت فشار قرار گرفت و در پایان قرن چهارم میلادی از میان رفت.
نیایشگاه مهر
نیایشگاه های مهرپرستی معمولاً زیرزمینی بودند و فضای آن ها طوری طراحی شده بود که با مفاهیم رازآلود این آیین همخوانی داشته باشد.
درون این پرستشگاه ها اغلب نقش برجسته هایی از صحنه قربانی کردن گاو دیده می شود که یکی از مهم ترین نمادهای این آیین بود.
در این نیایشگاه ها شمایل هایی از تولد میترا از سنگ، ذبح گاو و ضیافت با ایزد خورشید دیده می شود. این نمادها جنبه های کیهانی، اخلاقی و آیینی مهرپرستی را بازتاب می دادند.
میترائیسم در ایران باستان
یافته های باستان شناسی مربوط به آیین مهر از حدود ۴۲۰ مکان مختلف به‌دست آمده که شامل کتیبه ها، نقش برجسته ها و سازه های آیینی است. این آثار تصویر نسبی اما پیچیده ای از مناسک این آیین ارائه می کنند.
با نبود متون مکتوب، اطلاعات موجود درباره آیین مهر از طریق تحلیل آثار فیزیکی مانند کتیبه ها، حجاری ها و ابزار های آیینی استخراج می شود. این شواهد همچنان محل تفسیر و بحث میان پژوهشگران است.
آیین میترائیسم یا مهرپرستی
کیش مهر یا مهرپرستی، نام ایرانی این آیین باستانی است که در فرهنگ ایرانی شکل گرفت. با انتقال این آیین به قلمرو روم، برداشت جدیدی از آن شکل گرفت که با نام میترائیسم یا اسرار میترایی شناخته می شد.
رومی ها برای اشاره به این آیین، عباراتی همچون اسرار میترائیک، اسرار میتراس، اسرار پارسیان و اسرار ایرانیان را به کار می بردند.
در منابع مدرن نیز برای تمایز میان نوع ایرانی و رومی این آیین، از عباراتی مانند میترائیسم رومی یا میترائیسم غربی استفاده می شود.
میترائیسم در روم ساختاری تازه یافت و در بسیاری از موارد با آیین کهن ایرانی تفاوت داشت. به همین دلیل، پژوهشگران میان این دو تمایز قائل شده اند.
ریشه نام میترا
نام میتراس که در زبان لاتین و یونانی به کار رفته، برگرفته از نام کهن ایرانی «میثر» یا «مهر» است. این واژه در اسناد و متون باستانی متعددی آمده و با معانی گوناگونی در فرهنگ های مختلف همراه شده است.
نخستین اشاره های ثبت شده به این نام را می توان در آثار یونانی سده چهارم پیش از میلاد، همچون کوروش نامه گزنفون یافت. در زبان لاتین، معمولاً این نام به صورت صرف شده «میتراس» نوشته می شد؛ درحالی که نویسندگان یونانی گاهی آن را بی تغییر و به صورت یک واژه بیگانه می نوشتند.
برخی نویسندگان کلاسیک، نام میترا را مانند واژه ای بی قاعده صرف می کردند، در حالی که در متون دیگر، دستور زبان لاتین بر آن حاکم بود. این تفاوت نشان دهنده خاستگاه غیر بومی این نام برای رومیان است.
خدایان هم نام میترا
نام میترا یا شکل های نزدیک به آن در زبان ها و فرهنگ های دیگری نیز وجود دارد. برای مثال، در ریگ ودا از خدایی با نام मित्रه یاد شده که نماینده دوستی و پیمان است.
همچنین شکل mi-it-ra- در معاهده صلح بین هیتی ها و میتانی ها، متعلق به قرن چهاردهم پیش از میلاد، مشاهده شده است.
این شواهد نشان می دهد که نام میترا در جهان باستان کاربردی گسترده و چندلایه داشته است.
برخی پژوهشگران مانند جان هینلز معتقدند که میترا، میتراس و میثر خدای واحدی هستند که در آیین های مختلف پرستش می شده اند.
در مقابل، نظریه‌پردازانی مانند دیوید اولانسی بر این باورند که میترائیسم رومی خدایی جدید را معرفی کرده که تنها از نام کهن بهره برده است.
مهرپرستی پیش از زرتشت
مهرپرستی یا آیین مهر یکی از آیین های کهن ایران باستان است که پرستش ایزد «میترا» را در مرکز خود قرار داده بود. این ایزد با مفاهیمی مانند پاکی، روشنایی، جنگاوری و وفاداری پیوند داشت.
آیین مهر پیش از ظهور زرتشت میان ایرانیان رواج داشت و در فرهنگ دینی آنان جایگاه مهمی داشت.
جایگاه میترا در دین پیشازرتشتی: پیش از شکل گیری آیین زرتشت، ایرانیان خدایی به نام میترا را گرامی می داشتند که نماد پیمان، تعهد و راستی بود.
در یکی از قدیمی ترین اسناد تاریخی، سوگند خوردن به میترا در معاهده میان هیتی ها و میتانی ها ثبت شده است.
میترا مهر در دین زرتشتی
با ظهور آیین زرتشت، میترا جایگاه متفاوتی پیدا کرد و در متون مقدسی مانند اوستا، به‌ویژه در بخش «مهریَشت» از او یاد شده است.
در باور زرتشتی، میترا همراه با ایزدان دیگر مانند سروش و رشن، نقش داوری ارواح در پل چینوَد را بر عهده دارد.
سرود مهریشت در ستایش میترا: در مهریشت، میترا به عنوان ایزد روشنایی، حافظ پیمان ها و دشمن اهریمن معرفی می شود. او ناظر بر اعمال انسان هاست و در این جهان و جهان دیگر حامی نیکوکاران به شمار می رود.
مهرپرستی در دوران هخامنشیان
تا پیش از اردشیر دوم هخامنشی، نشانه ای از پرستش میترا در کتیبه ها دیده نمی شود. اما از زمان اردشیر سوم به بعد، میترا در کنار دیگر ایزدان مانند آناهیتا ذکر می شود. داریوش سوم نیز در روایتی تاریخی، به میترا سوگند یاد می کند.
هم زیستی زرتشت و آیین های قدیمی: با آنکه زرتشت دین رسمی هخامنشیان بود، پادشاهان این دوره اجازه دادند عناصر دین‌های کهن، از جمله مهرپرستی، در جامعه باقی بماند.
این هم زیستی باعث شد آیین زرتشت با باور های پیشین درآمیزد.
مهرپرستی در زمان اشکانیان
در دوران اشکانیان، آیین مهر به غرب ایران و سرزمین های همسایه راه یافت. روحیه جنگاوری این دوره با آموزه های مهرپرستی هماهنگ بود. گفته می شود مغی به نام اوستانس مهرپرستی را به غرب برد و آن را در آنجا رواج داد.
تاثیر مهرپرستی بر آیین های غربی: با گسترش مهرپرستی در غرب، آیین های جدیدی مانند میتراگان شکل گرفتند که بر پایه ی قربانی برای میترا و آیین های رازآلود بنا شده بودند. گزارش هایی از شرکت اشراف اشکانی در این آیین ها موجود است.
مهرپرستی در دوران ساسانیان
در دوره ساسانی، هرچند آیین زرتشت ساختار رسمی دین بود، اما مهرپرستی هنوز حضور داشت. برای نمونه، شاپور دوم ساسانی به مهر سوگند یاد کرده است و تصویر میترا نیز در نقش رستم دیده می شود.
استمرار حضور میترا در ساختار سیاسی: در این دوره، میترا همچنان جایگاه نمادین خود را در کنار دیگر ایزدان حفظ کرده بود و در مناسبات سیاسی و مذهبی حضوری پررنگ داشت.
جایگاه میترا در آیین زروانی
در آیین زروانی که برداشت فلسفی تری از باور های ایرانی بود، میترا داور میان اهورامزدا و اهریمن بود. در این جهان بینی، زمان (زروان) آفرینندهٔ هر دو نیروی خیر و شر بود، و میترا نقش قضاوت میان این دو را داشت.
مفاهیم فلسفی زروانیسم درباره خیر و شر: بر اساس این اعتقاد، خیر و شر هر دو از دل زمان پدید آمده اند.
این نگاه نمادین به مفهوم گذر زمان و دوگانگی هستی، نشان دهنده تلاش برای تبیین معنای وجود از دریچه ای فراتر از ثنویت ساده زرتشتی است.
نمادهای آیین مهرپرستی
مهرپرستی مانند بسیاری از آیین های باستانی، نماد ها و نشانه هایی رازآلود داشت که مفاهیم ژرفی را در خود جای می داد.
این نمادها در دوره های مختلف گاه تغییر کردند و گاه به فراموشی سپرده شدند. از مهم ترین آن ها می توان به مارهای حلقه زده و نماد چلیپا اشاره کرد.
نماد مارهای حلقه زده
نماد دو مار که به دور چوبی از اقاقیا حلقه زده اند، یکی از کهن ترین نشانه های آیین مهر است. در این نماد، مار نماینده سلامت و شفا و چوب سبز اقاقیا نشانه راستی است.
ترکیب این دو، مفهوم پاکی در راستی را تداعی می کند. این نماد در دوره هخامنشی از آیین حذف شد و فراموش گشت.
چلیپا نماد چیست
صلیب ساده (+) یا چلیپا از مهم ترین نشانه های مهرپرستی در تمدن های گوناگون مانند مصر، هند، و ایران بوده است.
ریشه این نماد از تصویر های اولیه خورشید و گل آفتاب گردان گرفته شده است که به مرور به نماد ساده تری مانند +، × یا * تبدیل شده اند.
در باور مهرپرستان، چلیپا نماد خورشید، چهار فصل سال، چهار عنصر طبیعی، و آغاز سال خورشیدی است. نمونه هایی از این نماد در نقش برجسته های نقش رستم قابل مشاهده است.
میترائیسم در اروپا
پس از فروپاشی شاهنشاهی هخامنشی به دنبال حمله اسکندر، ساختار مذهبی ایران دچار تحول شد. اما آیین مهر از بین نرفت و در میان نجیب زادگان مناطق مرزی ایران، آسیای صغیر، ارمنستان و پنتوس زنده ماند.
همین ارتباط، زمینه ساز انتقال آیین به روم و اروپا شد.
نقش شاهان مرزی در حفظ آیین مهر: تیرداد اول شاه ارمنستان، در سال ۵۷ میلادی با حضور در روم، آیین مهر را به نمایش گذاشت.
همچنین میترادات ششم شاه پنتوس و آنتیوخوس اول پادشاه کوماژن، از مهرپرستان سرشناس آن زمان بودند.
نقش دزدان دریایی در انتقال میترائیسم به روم: به روایت پلوتارخ، آیین مهر توسط دزدان دریایی کیلیکیه به روم رسید.
این افراد که احتمالاً وابسته به نیروی دریایی اشکانیان بودند، پس از شکست از رومی ها، در منطقه اوسیتا ساکن شدند و آیین مهر را با خود آوردند.
پرستش میترا در اروپا و امپراتوری روم: از قرن دوم میلادی به بعد، صد ها کتیبه و پرستشگاه در سراسر اروپا، از جمله روم، آلمان، فرانسه، انگلستان و شمال آفریقا، وقف میترا شدند.
در این دوره، میترائیسم در میان سربازان رومی بسیار محبوب شد. پس از مسیحی شدن امپراتور کنستانتین و منع آیین های غیردینی، مهرپرستی نیز به تدریج از صحنه اجتماعی روم حذف شد.
خاستگاه میترائیسم
فرانس کومون، پژوهشگر بلژیکی، در ابتدای قرن بیستم پایه گذار پژوهش های مدرن در حوزه میترائیسم بود. او معتقد بود که میترائیسم به طور مستقیم از دین زرتشتی نشأت گرفته و با کمک مغان در آسیای صغیر گسترش یافته است.
تحلیل کومون از نماد گاوکشی: کومون مراسم گاوکشی در میترائیسم را برخلاف ثنویت زرتشتی، نشانه ای از آفرینش دانست. او مار و عقرب را نماد نیرو های شریر می دانست که در صحنه گاوکشی حضور داشتند.
میترائیسم رومی
برخی پژوهشگران معتقدند که آیین میترائیسم با گذر از مرزهای ایران، با باورهای بابلی، یونانی و رومی آمیخته شد.
در نتیجه، آنچه در اروپا با نام میترائیسم شناخته می شود، تنها نامی از آیین ایرانی را با خود دارد و از نظر ساختار و باورها تفاوت های اساسی با مهرپرستی کهن دارد.
ادغام عناصر فرهنگی در میترائیسم اروپایی: در روند انتقال به روم، آیین مهر جنبه هایی از فلسفه یونان، اسطوره های رومی و آیین های محلی را در خود جذب کرد.
نتیجه، آیینی بود که از خاستگاه ایرانی خود فاصله گرفته و به شکل جدیدی در اروپا ظاهر شده بود.
عقاید میترائیسم
آیین میترائیسم یا مهرپرستی مجموعه ای از باورهای اسطوره ای، مناسک و نماد های رازآلود داشت که در قالب داستان هایی درباره زندگی میتراس، به پیروان آموزش داده می شد.
این داستان ها، کهن الگوهایی برای اخلاق، قدرت و رستگاری بودند.
تولد میترا
زایش از دل سنگ: میتراس درون غاری و از دل سنگی سخت به دنیا می آید. در لحظه تولد، کلاه فریجی بر سر دارد و شمشیر و تیر و کمان در دست گرفته است.
در یک روایت، زایش او نماد جرقه ای از برخورد دو سنگ است. او هنگام تولد، گویی کره ای در دست و دستی بر دایره بروج دارد که نشان از تسلط بر کیهان و اختران است.
کشتن گاو توسط میترا
ماجرای گاوکشی مقدس: میتراس پس از یافتن گاو مقدس، او را بر زمین می زند، سوار پشتش می شود و با فروبردن خنجر در کتف گاو، او را قربانی می کند.
در همین لحظه، سگ و مار برای نوشیدن خون گاو نزدیک می شوند و عقرب به قصد نیش زدن تخم گاو می آید. سگ نماد نگهبانی، مار نشانه زندگی، و عقرب نماینده نیروی اهریمنی است.
از زخم گاو سه خوشه گندم و شاخه ای تاک می روید که نشانه باروری و زندگی دوباره است.
معجزات میترا
چشمه آب جاوید: میتراس با پرتاب تیری به یک صخره، از دل آن چشمه ای جاوید می جوشاند. این چشمه نماد آب زندگانی و زندگی ابدی است.
شکار بی نقص: میتراس سوار بر اسب، در شکارگاه می تازد و با هر تیر، حیوانی را از پا درمی آورد. همه تیرهایش به هدف می خورند و هیچ شکاری از او نمی گریزد.
این ویژگی باعث شد لقب «میتراس شکست ناپذیر» به او داده شود. در برخی سنگ نگاره ها، شکار گراز نیز به چشم می خورد.
شام آخر میترا
در واپسین شب زندگی زمینی، میتراس در غاری با «سُل» ایزد خورشید، ضیافتی ترتیب می‌دهد. آن ها گوشت و خون گاو، نان و شراب را بر سر سفره دارند.
سُل که ایزد خورشید است، در گذشته در نبردی با میتراس مغلوب شده و اکنون در ضیافت با او هم سفره می شود.
عروج میترا
پس از ضیافت، میتراس سوار بر ارابه خورشید می شود.
سُل، ارابه مینویی خود را در اختیار او می گذارد و میتراس به آسمان صعود می کند. در باور میترائی، او در پایان جهان بار دیگر باز خواهد گشت.
رستاخیز میترائیسم
در آخر الزمان، آتشی عظیم سراسر جهان را فرا می گیرد. اما پیروان میتراس از این آتش در امان می مانند. این آتش پاک کننده و پایان بخش دوره مادی است.
مناسک آیین میترائیسم
آیینی سربازانه و راز آلود: میتراپرستی آیینی نظامی و مردانه بود. ارزش هایی مانند راستی، وفاداری و شجاعت در آن جایگاه ویژه داشت. نوآموزان باید از مراحل سختی عبور می کردند تا عضویت یابند.
مهیار وظیفه آموزش اولیه را برعهده داشت. نوچه پس از سوگند حفظ اسرار، مراحل آغازین را طی می کرد و خالکوبی بر دست یا پیشانی او نشانه عضویت بود.
آزمون نجات: یکی از آزمون ها، سقوط ناگهانی بود. چشمان نوآموز را می بستند، سپس مهیار او را به جلو می راند و در لحظه سقوط، فردی دیگر از او محافظت می کرد. این فرد را «منجی» می نامیدند. این آزمون نماد ایمان، خطر و رهایی بود.
هفت مرحله میترائیسم
پیروان میترائیسم برای رسیدن به مقام نهایی، باید هفت مرحله معنوی را پشت سر می گذاشتند. این مناسک در غارهای ویژه ای به نام میترائیوم انجام می شد. هریک از درجات با یک سیاره و ویژگی خاص مرتبط بود. عدد هفت در این آیین بسیار مقدس شمرده می شد.
فهرست درجات هفتگانه:
۱. کلاغ: منسوب به سیاره تیر، آغاز راه و پیام‌آور
۲. همسر: منسوب به ناهید، نماد وفاداری
۳. سربازمنسوب به بهرام، نماد شجاعت
۴. شیر: منسوب به هرمز، نشان قدرت
۵. پارسا: منسوب به ماه، نماد پاکی
۶. پیک خورشید: منسوب به مهرپیما، واسطه نور
۷. پیر: منسوب به سیاره کیوان، مقام نهایی و مرشد معنوی
شمایل‌نگاری در آیین میترائیسم
بخش مهمی از شناخت ما نسبت به آیین میتراس، از طریق نقش برجسته ها، پیکره ها و تصاویر مذهبی باقی مانده در معابد به دست آمده است.
این آثار تصویری، به ویژه صحنه معروف «ذبح گاو»، اطلاعات گران بهایی درباره‌ی فلسفه و مناسک این دین رازآلود ارائه می دهند.
میترا در حال کشتن گاو
مرکزی ترین نماد در هر میترائیوم، صحنه ای است که میتراس را در حال کشتن یک گاو مقدس نشان می دهد.
در این تصویر، میتراس جامه ای شرقی و کلاه فریگی بر تن دارد، زانوی خود را روی گاو مغلوب نهاده، سوراخ بینی گاو را گرفته و خنجری را در گردن آن فرو می برد.
در حالی که عمل ذبح را انجام می دهد، به سمت پشت سر و به خورشید (سُول) می نگرد.
اطراف صحنه با نمادهای پیچیده‌ای همراه است:
-
سگ و مار در حال نوشیدن خون گاو.
-
عقرب که دستگاه تناسلی گاو را گرفته.
-
کلاغ سیاه که در نزدیکی صحنه پرواز می کند یا روی گاو نشسته.
-
خوشه های گندم که از دم یا زخم گاو می رویند.
این ذبح معمولاً در درون گودالی مقدس انجام می شود که گاه با نشانه های دوازده گانه منطقه البروج احاطه شده است.
در بالای تصویر، سول (خدای خورشید) در حال راندن ارابه چهار اسبی، و در سوی دیگر، لونا (الهه ماه) با ارابه دو اسبی دیده می شود.
در دو سوی میتراس، دو مشعل‌دار قرار دارند: کائوتس با مشعل رو به بالا (نماد طلوع)، و کائوتوپاتس با مشعل رو به پایین (نماد غروب). این دو گاهی به جای مشعل، عصای چوپانی در دست دارند.
تولد میترا از دل سنگ
یکی دیگر از تصاویر نمادین در هنر میترائیسم، صحنه تولد میتراس از دل سنگ است. در این تصاویر، میتراس جوان، برهنه، با کلاه فریگی، مشعل و خنجر در دست، از دل صخره بیرون می آید.
گاه به جای مرد جوان، او به صورت کودکی با کره ای در دست دیده می شود.
تنوع زیادی در این صحنه وجود دارد:
-
شعله هایی از سنگ یا کلاه میتراس خارج می شود.
-
حضور حیواناتی مانند سگ، مار، عقاب، شیر، تمساح، و دلفین.
-
نماد هایی چون تولد تخم مرغ، درخت، یا چهره هایی مانند اوکئانوس (خدای آب) و خدایان چهار باد.
ضیافت میتراس
پس از صحنه ذبح، صحنه مهم دیگری که اغلب به‌صورت نقش برجسته نمایش داده می شود، ضیافت میتراس با سول اینویکتوس است.
این ضیافت در محل ذبح گاو برگزار می شود و حاوی عناصر نمادینی چون شعله ی آتش، عصای چاوشی (مربوط به مرکوری و راهنمای ارواح)، و مشارکت دو مشعل دار است.
برخی پژوهشگران این صحنه را بازتابی از آموزه های مربوط به رستاخیز یا عروج روحی می دانند.
انسان با سر شیر
یکی از رازآمیزترین پیکره ها در آیین میترائیسم، تصویر موجودی انسان گونه با سر شیر است که اغلب در معابد یافت می شود. این پیکره:
-
بدنی برهنه دارد که ماری به دور آن پیچیده.
-
سر مار بر روی سر شیر قرار گرفته.
-
دارای چهار بال، کلید، عصای سلطنتی و گاهی صاعقه ای بر سینه است.
-
معمولاً روی کره ای با نقش صلیب مورب ایستاده.
نام این پیکره در برخی کتیبه ها Arimanius ذکر شده که یادآور اهریمن زرتشتی است. گرچه پژوهشگران درباره هویت او اختلاف نظر دارند، بسیاری او را نمادی از زمان، تغییرات فصلی یا چرخه کیهانی می دانند.
برخی دیگر، او را با آیون، زروان، خرونوس یا حتی عقل فعال در نظام های گنوستیک مرتبط می دانند.
در نظریه ای متفاوت، پژوهشگری به نام جیسون کوپر این پیکره را نه خدای مستقل، بلکه نمادی از وضعیت معنوی پیشرفته ای در مراتب آیینی میترائیسم می داند.
مهرابه های میترائیسم
مهرابه یا میترائیوم نام پرستشگاه هایی است که پیروان آیین میترائیسم در آن به عبادت می پرداختند.
این نیایشگاه ها اغلب در دل صخره ها، غارها یا زیرزمین ها ساخته می شدند تا فضای رازآلود و نمادین آن حفظ شود.
ساختار معماری: ساختمان مهرابه‌ها معمولاً دارای بخش‌های زیر بود:
-
ورودی اصلی: که از آن وارد دهلیزی درونی می شدند.
-
دهلیز: که به سه راهرو منتهی می شد.
-
تالار اصلی: بخش مرکزی و بزرگ ترین قسمت معبد که محل اجرای مناسک بود.
-
دو راهروی جانبی: در دو سمت تالار اصلی، تنگ تر و با سقف های کوتاه تر.
مهراب و عناصر نمادین: در انتهای تالار اصلی، در دیوار روبرو، مهراب قرار داشت؛ گودالی اندک یا محفظه ای طاق دار که در آن تصویری از صحنه معروف ذبح گاو توسط میتراس نقش بسته بود.
گاهی نیز پیکره‌ای از میتراس در حال انجام این عمل در مهراب نصب می‌شد.
در دو سوی میتراس، دو شخصیت نمادین یعنی کائوتس و کائوتوپاتس دیده می‌شدند.
همچنین در دو طرف تالار، نیمکت های سنگی برای نشستن شرکت کنندگان در مناسک مذهبی تعبیه می شد.
نورپردازی و فضای درونی: روشنایی مهرابه ها بسیار کم و محدود بود. نور تنها از طریق روزنه هایی در سقف یا پنجره هایی باریک تأمین می شد تا فضای معبد حالت تاریک و غارگونه خود را حفظ کند.
این تاریکی بخشی از فضای رازآمیز و نمادین آیین بود، چراکه ارتباط نزدیکی با اسطوره ی تولد میتراس در دل سنگ و ظهور نور از تاریکی داشت.
میترائیسم و مسیحیت
بین آیین میترائیسم و مسیحیت، شباهت هایی عمیق و قابل توجه وجود دارد.
پژوهش های امروزی نشان می دهند که مسیحیت غربی، بسیاری از ساختار های نمادین، تشریفاتی و سازمانی خود را از آیین های باستانی روم، به‌ویژه مهرپرستی به ارث برده است.
برخی از این شباهت ها عبارتند از:
-
نظام سلسله مراتبی مذهبی
-
مناسک پاکسازی و آیین های گذار
-
ضیافت های آیینی
-
استفاده از نماد نور و ظلمت
امروزه بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که میترائیسم، به عنوان یکی از مهم ترین ادیان رازآلود در اواخر دوران جمهوری و اوایل امپراتوری روم، تأثیر معناداری بر شکل گیری و تثبیت هویت مسیحیت اولیه داشته است.
⏬مقالات پیشنهادی برای شما عزیزان⏬
تاریخچه مالزیاقامت در هاواییمشگین شهر کجاست
یک پاسخ به “آیین میترایی چیست”
🔥❤️