عصر گردش | عصر گردش Asregardesh
باغ ایرانی، جلوه ای از هماهنگی طبیعت، معماری و اندیشه ایرانی است که ریشه در باور های باستانی و هنر والای طراحی دارد.
برای آشنایی بیشتر و اطلاعات کامل تر، همراه ما در وب سایت عصر گردش باشید.
میراث جهانی یونسکو چیست
میراث جهانی یونسکو مجموعه مکان های فرهنگی یا طبیعی هستند که در سازمان جهانی یونسکو توسط کمیته ای به همین نام (کمیته میراث جهانی یونسکو) ثبت می شوند.
بر پایه این کنوانسیون، کشور های عضو یونسکو می توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی خود را نامزد ثبت در لیست میراث جهانی یونسکو کنند.
حفاظت از این آثار پس از ثبت در این فهرست، بر عهده دولت‌های کشور میزبان خواهد بود و تمامی کشورهای عضو یونسکو نیز در قبال آن مسئولیت مشترک دارند.
ایتالیا از لحاظ تعداد آثار ثبت شده در میراث جهانی یونسکو با 58 اثر، رتبه اول را دارد. تعداد آثار ایران در لیست میراث جهانی یونسکو در سال 2024 با ثبت هگمتانه و مرکز تاریخی همدان به 28 عدد رسید.
برای ثبت هر اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو، باید دست کم یکی از معیار های تعیین شده توسط این سازمان را داشته باشد.
آثار فرهنگی و طبیعی بر اساس این معیارها ارزیابی می شوند. آثار فرهنگی با شش معیار و آثار طبیعی با چهار معیار بررسی می شوند.
معیار های ثبت آثار طبیعی در یونسکو
- دارای پدیده ای طبیعی منحصر به فرد با ویژگی های استثنایی زیبایی شناسی باشد.
- نمونه ای برجسته از مراحل تحول زمین شناسی و تاریخ طبیعی زمین باشد.
- نمونه ای چشم گیر از فرآیند های زیستی و بوم شناختی در تکامل زمین، اکوسیستم های ساحلی، دریایی و جوامع گیاهی و جانوری باشد.
- زیستگاه گونه های نادر و در معرض خطر و دارای تنوع زیستی ارزشمند باشد.
معیار های ثبت آثار فرهنگی در یونسکو
- نشانگر شاهکاری از نبوغ و خلاقیت انسانی باشد.
- بازتاب دهنده تبادل ارزش های انسانی در یک بازه زمانی مشخص یا منطقه فرهنگی خاص در زمینه هایی چون معماری، فناوری، شهر سازی یا طراحی چشم انداز باشد.
- گواهی بی نظیر یا کم نظیر از یک سنت فرهنگی یا تمدنی زنده یا از میان رفته باشد.
- نمونه ای شاخص از سبک معماری یا فناوری که مرحله ای مهم از تاریخ بشر را نشان دهد.
- نمونه ای برجسته از تعامل انسان و محیط زیست یا بازتاب دهنده فرهنگ خاصی باشد.
- به صورت مستقیم یا ملموس با رویدادها، سنت های زندگی، باور ها، اندیشه ها یا آثار هنری و ادبی با ارزش جهانی مرتبط باشد.
آثار ثبت شده ایران در فهرست یونسکو
ایران از فوریه سال ۱۹۷۵ به عضویت کنوانسیون میراث جهانی یونسکو درآمد.
از آن زمان تاکنون، ۲۸ اثر فرهنگی و طبیعی از کشورمان در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده اند. اولین مجموعه های ثبت شده ایران در سال ۱۹۷۹ شامل میدان نقش جهان اصفهان، تخت جمشید و زیگورات چغازنبیل بودند.
باغ های معروف ایران
امروز در یک سفر ایران گردی دیگر، به سراغ مشهور ترین باغ های ایرانی می رویم؛ باغ هایی که با وجود محصور بودن، ذوق و هنر ایرانی را به جهانیان نشان داده اند و الگوی بسیاری از باغ سازی های مدرن در اروپا شده اند.
واژه «باغ» یا «پردیس» در زبان فارسی به معنای فضای محصور است، اما این باغ ها فراتر از مرزها، ترکیبی از طبیعت، آرامش و هنر اصیل ایرانی را ارائه می دهند.
در معماری ایرانی دو نوع باغ وجود دارد: کوشک-باغ و کاخ-باغ. این باغ ها در خانه ها و شهر سازی های سنتی ایرانی نقش پر رنگی داشتند تا روح طبیعت همواره در فضای زندگی جاری باشد. ساختار این باغ ها، پیوندی میان انسان و طبیعت برقرار می کند.
نقش آب در باغ ایرانی
در دوران ساسانی و تحت تاثیر آیین زرتشتی، عنصر آب در باغ سازی اهمیت زیادی یافت.
از همین رو، حوض ها و فواره ها جایگاه ویژه ای در باغ های ایرانی پیدا کردند. پس از ورود اعراب، جنبه زیبایی شناختی باغ ها پر رنگ تر شد و آن ها را نمادی از بهشت تصور می کردند.
واژه امروزی «باغ» ریشه در کلمه باستانی «پارایدائزا» (Paridaiza) به معنای حصار دارد. این واژه بعد ها در زبان های مختلف به شکل هایی چون پر تتش (ایلامی)، پردس (عبری)، پردیس (فارسی)، پارادئیوس (یونانی) و پارادایز (انگلیسی) درآمد.
تا پیش از دوران تجدد، واژه هایی مانند بستان، گلشن و گلستان نیز رایج بودند؛ اما با ورود معماران غربی به ایران، سبک های سنتی کمرنگ و معماری غربی جایگزین شد.
در ادامه با برخی از مشهور ترین باغ های ایرانی که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده اند، آشنا می شویم.
باغ ایرانی پاسارگاد
اگر چه امروزه نقشه دقیقی از باغ پاسارگاد در دست نیست، اما براساس کاوش های باستان شناسی، این باغ در دوران کوروش کبیر و به دستور او ساخته شد.
این باغ که در محوطه تاریخی پاسارگاد در شیراز قرار دارد، به عنوان نخستین الگوی باغ ایرانی شناخته می شود.
قدیمی ترین سند تصویری از باغ ایرانی، مربوط به «درفش فلزی شهداد» است که قدمتی بین ۳۵۰۰ تا ۳۲۰۰ پیش از میلاد دارد.
در این درفش، تصویری از الهه ای باستانی در باغی سر سبز و چهار بخشی دیده می شود؛ الگویی که بعد ها به عنوان «چهار باغ» شناخته شد.
آدرس: استان فارس، شهرستان مرودشت، مجموعه تاریخی پاسارگاد
باغ چهل ستون اصفهان
کاخ باغ چهل ستون، شاهکاری از دوران صفویه است که به دستور شاه عباس اول در ضلع جنوب غربی میدان نقش جهان ساخته شد.
طراحی این باغ به شیخ بهایی نسبت داده می شود. هدف شاه عباس از ساخت این باغ، ایجاد ارتباطی نمادین میان میدان نقش جهان و خیابان چهار باغ بود.
در زمان تاج گذاری شاه عباس دوم، این باغ اهمیت بیشتری یافت. جالب است بدانید یکی از ستون های باغ در جریان برگزاری جشن سلطنتی آتش گرفت و شاه که اعتقادات خرافی داشت، اجازه خاموش کردن آن را نداد.
در دوره حمله افغان ها، باغ آسیب زیادی دید. همچنین در زمان قاجار و به فرمان ظل السلطان، بسیاری از تزئینات باغ برای ساخت عمارت مسعودیه به تهران منتقل شد.
آدرس: اصفهان، میدان امام حسین، خیابان استانداری
باغ ارم شیراز
تاریخ ساخت دقیق باغ ارم شیراز مشخص نیست، اما براساس روایت ها و سفرنامه ها، این باغ در قرن ۱۰ و ۱۱ هجری شکوفا شده است. برخی منابع احداث آن را به دوران سلجوقی و دستور سلطان سنجر نسبت می دهند.
در دوران قاجار، این باغ به یکی از املاک سلطنتی تبدیل شد.
حسین علی خان نصیرالملک در آن زمان عمارتی جدید در باغ بنا کرد. باغ ارم دارای پوشش گیاهی متنوعی است و معماری‌اش الهام گرفته از تخت جمشید، سبک زندیه و نقاشی های شاهنامه فردوسی است.
آدرس: شیراز، بلوار ارم، جنوب جام جم و آسیاب سه تایی
باغ فین کاشان
باغ فین کاشان، به واسطه رویداد تلخ کشته شدن امیر کبیر، شهرت بیشتری یافت. گفته می شود پیش از باغ فعلی، در دوره آل بویه، باغی در همان مکان وجود داشت. طراحی اولیه این باغ به غیاث الدین جمشید کاشانی نسبت داده می شود.
پس از زلزله و حمله مغول، باغ نابود شد و در دوران صفوی به دست شیخ بهایی باز سازی شد. باغ فین ترکیبی از معماری سنتی، فضای سبز و المان های زیبایی شناختی دوران صفویه را در خود جای داده است.
آدرس: کاشان، خیابان امیرکبیر
انگورستان ملک اصفهان
انگورستان ملک که با نام انگورستان ملک التجار نیز شناخته می شود، یکی از زیبا ترین باغ عمارت های تاریخی شهر اصفهان به شمار می رود.
این باغ در گذشته، تاکستانی پر ثمر بوده و در دوره نادرشاه افشار به عنوان مالیات از مردم دریافت شد. بعد ها در دوران ناصر الدین شاه قاجار، حاج ملک، یکی از ثروتمندان اصفهان و مسئول امور مالی حکومت، مالک آن شد.
معماری با شکوه به سبک قاجاری
فرزند حاج ملک، محمد ابراهیم خان ملک التجار، ساخت بنای فعلی انگورستان را با معماری استاد حسین چی آغاز کرد.
فضای داخلی این مجموعه شامل حیاط سر پوشیده ای با اتاق های آینه کاری، گچ بری و کاشی کاری شده است.
همچنین سفره خانه ای با نورگیر های مشبک، حمامی با سقف گنبدی، ستون هایی چوبی با پایه و سر ستون های تزئین شده و نقوش حجاری در آن به چشم می خورد.
آسیب های تاریخی و وقف مجموعه
متاسفانه بخش زیادی از باغ انگورستان در جریان توسعه خیابان ملک تخریب شد و هویت تاریخی این مجموعه آسیب جدی دید.
با این حال، بخش هایی از آن همچنان پا برجاست و زیبایی های معماری دوره قاجار را نمایش می دهد. در سال ۱۳۴۱ هجری قمری، انگورستان وقف شد و اکنون در اختیار سازمان اوقاف قرار دارد.
آدرس انگورستان ملک
اصفهان، خیابان شریف واقفی، خیابان ملک، محله شیخ یوسف
باغ شاهزاده ماهان
باغ شاهزاده یکی از عالی ترین و زیبا ترین باغ های سنتی ایران محسوب می شود.
این باغ در نیم فرسنگی ماهان در دامنه کوههای تیگران جلوه گری می کند و از یادگار های عبد الحمید میرزا فرمانفرما – حاکم کرمان در اواخر دوره قاجار (1297ه.ق.) است.
گویند که چون خبر مرگ ناگهانی حاکم را به ماهان بردند بنایی که مشغول تکمیل سردر ساختمان بود تغار گچی را که بدست داشت محکم به دیوار کوبید و کار را رها کرده و فرار نمود .
آنطور که جای خالی کاشی ها همچنان بر سر در ورودی خودنمائی می کند. این باغ دارای سردر ورودی، حمام، شبکه آبرسانی و حوض می باشد.
باغ عباس آباد مازندران
باغ عباس آباد در فاصله 9 کیلومتری از شهر بهشهر قرار گرفته و مابین جنگل و دامنه کوه های البرز امتداد دارد.
این باغ مهم ترین باغ غیر کویری ایران به شمار می رود. مجموعه باغ عباس آباد شامل یک سد آب، مخزن آب در پشت آن و دریاچه و همچنین یک باغ گل، آسیاب آبی، عمارت و دو برج دیدبانی آجری است که به دستور شاه عباس اول ساخته شده اند.
باغ اکبریه خراسان جنوبی
باغ اکبریه در اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجار ساخته شده است. این باغ 45000 متر مربع وسعت دارد و در مجاورت قنات و کوه باقران قرار گرفته است.
عمارت و باغ اکبریه با الهام از معماری ترکی و معماری روسی و ترکیب این دو با هنر و معماری اسلامی احداث گشته و باعث شده تا این بنای تاریخی دارای فرمی ویژه و منحصر به فرد باشد.
⏬مقالات پیشنهادی برای شما عزیزان⏬
چابهار کجاستبندر لافت به قشماقیانوس ابر چیست
